Materi Wulangan Basa jawa kelas IX (3)

Maca

A.    Maca

Kompetensi dasar

1.1.Menanggapi naskah  cerkak kegiatan di sekolah

Indikator

1.1.1.      Mampu menyebutkan ragam bahasa yang digunkan dalam cerkak.

1.1.2.      Menyebut gaya bahasa yang digunakan dalam cerkak.

1.1.3.      Menemukan nilai- nilai didaktis yang tersurat dalam cerkak.

Cerkak karya satra Jawa kang banget narik kawigaten. Basa kang digunake bisa basa ngoko utawa krama. Penulis biasane uga nggunake gaya basa utawa lelewane basa kanggo nambahi lan gawe endahe crita satemah sangsaya narik kawigaten. Saliyane nengsemake basane cerkak  uga ngadhut nilai budi pakerti kang mumpangati banget. Ana ing wulangan iki mengko para siswa bakal latihan nemokake  bab-bab kaya kasebut mau.

Pituduh

1.      Wacanen  cerkak kang asesirah ” Perang”  ing ngisor iki kanthi tliti lan

       premati.

2.      Coba banjur kok wenehi tandha  ukara-ukara kang  bisa nggampangake

       para siswa ninthingi naskah crita cekak iki.

Pethikan cerkak ing ngisor iki wacanen kanthi titi lan premati.

Perang

. Alaah. Sekolah ki nggo apa. Ora ana gunane coba pikiren, sesuk yen lulus apa ya njur kepenak uripmu, entuk gawean, enthuk dhuwit akeh? Mbel ra mungkin. Kandhane Darson karo lambene menjab-menjeb. Jan-jane jenenge asli Darsana, nanging kanca-kancane ing dalan marabi Darson. Dhasar bocah rada mbejujag, dheweke seneng wae diceluk Darson.

       Mahendra krungu omonge Darson mung meneng, pojok batine sethitik ya ngakoni bener. Nanging kaya ana rasa kang kurang srek ing atine. Dheweke ora bisa kumecap. Dikrubung bocah-bocah mbejujag sing omongane pating creblung. Awake gemeter, Perang tandhing ing batine, ana karep nerusake sekolah. Nanging yen ngelingi kahanane wong tuwane atine mbenerke omongane Darson. Dheweke mesakake banget Simboke lan Bapake, wongtuwane sakloron mung buruh tani. Pametune ora mesthi. Kamangka kudu ngragati bocah loro MahIndra lan Adhine. Maharani sing saiki wis kelas enem SD.

       Meruhi Mahendra mung meneng. Darson seneng atine. Panganggep  omongane ditampa Mahendra. Dhewe mbacutke clathu. ”Piye Ndra, bener ta. Kandhaku? Luwih becik kowe nyambut gawe ngewangi wong tuwamu. Apa ora mesakake wong tuwamu? Wis saiki kowe melu aku. Nyambut gawe gampang bayare lumayan. Ya ora Pri?”  Darson nyawang Jupri. Nom-noman kuru rambute brindhil, mbenerke. ”Iya. Ndra, ora angel-angel dhuwit akeh. Santai. Wis melu wae”. Mahendra saya judheg, pikire nglambrang. Katon gegambaran-gegambaran endah yen saumpama dheweke dhuwe dhuwit . Ah, penake, senenge.  

       Mahendra kaget nalika Darson nyablek pundhak karo celathu. ”Wis dipikir-pikir sik. Aku dak cabut sik. Yo Pri, Son, Thik awake dhewe cabut sik.”

       Bocah papat banjur nggeblas. Bonceng – boncengan sepedha motor, pancen bocah ora genep. Montor dibandhangake, gek ora nganggo helm, suwarane knalpot mbrebegi kuping.

       Wancine wayah isya’, Mahendra isih melu sholat isya’ ing mesjid cedhak omahe. Masjid lawas jaman keraton. Ana sing ngarani masjid pathok nagari. Sanajan wis tuwa nanging bangunane isih pengkuh. Bubar sholat dheweke lungguh dheleg-dheleg ing emperan masjid. Lendhetan jagak bedhug. Pikire isih bingung. Pepenginane sekolah lan omonge Darson perang rame. Genti-genten nguwasani angen-angene.

          ”Ana apa Dhik kok sajak abot pikiranmu?” Sasana njejeri lungguhe Mahendra. Mahendra ngingset lungguhe karo nyauri, ”Lagi rada bingung Mas.” Karo pawongan siji iki Mahendra ora wani ndhelikake rasane. Sasana Warastra ngono asmane jangkep. Gelare mburi Sarjana Pendidikan. Piyayine durung tuwa watara lagi telung puluhan wolu. Nanging sorot paningale mratandhan yen dadi wong sing mateng. Tangga teparone ngertine Mas Sasana ya mung guru ing sawijining SMP ing pereng gunung. Kegiyatan liyane ora akeh wong kang ngerti. Dheweke ora tau ngrembug bab kegiyatane. Sing diomongke ya kaya anut ombyake omongane wong-wong liyane, cekake dheweke ora tau mbukaki rembug nanging mung ngegongi, tur pas karo sing dikarepke, dadi akeh kang rumangsa seneng marang Mas Sasana. Mahendra dhewe ya ngono.

”Lho, malah ngalamun Dhik, wong sekolah kuwii pancen abot.” Mahendra njenggelek. Rada gumun karo celathu. ”Panjenengan kok priksa Mas?” Sasana mesem, ”Kira-kira kok Dhik. Aku mbiyen ya kaya kowe. Nuwun sewu ya. Aku mung anake blandhong kayu, yen kahanan ekonomi ya ora beda karo wong tuwamu saiki.”

”Lajeng panjenengan kok saged sarjana ngantos samenika dados guru Mas, cariyosipun kados pundi?”

”Critane dawa Dhik, ning cekake ngene, muga-muga bisa dadi tetimbangan pamikirmu. Sepisan ngene Dhik. Awake dhewe kudu yakin yen awake mbudidaya tenanan mesthi ana dalan. Wong Jawa biyen ngendika sapa teteken tekun mesthi bakal katekan. Kaping lorone Dhik. Sing kagungan rejeki iku Gusti Allah, yen awake dhewe nyuwun mesthi bakal diparingi. Ping telune kowe kuwi jejering anak, mula wajibe bekti marang wong tuwa, bisa mikul dhuwur mendhem jero. Wujude bektimu marang wong tuwa yaiku kowe sinau tenanan, sekolah tenanan saduwur-duwure aja nganti mandheg. Aja wedi bab ragad lan liya-liyane. Mengko mesthi ana dalane.

Wis Dhik ngono cekake, nuwun sewu aku bali dhisik. Dipikir tenanan!” Sasana banjur menyat ninggalke Mahendra.

Mahendra gumun kok yen miturut ngendikane Mas Sasana katone ngadhepi urip kok gampang banget, Mahendra banjur melu manyat, pikire rada entheng nanging atine isih kepengin krungu crita lelakone Mas Sasana. Bengi saya peteng, mesjide sepi.

                                                   (Lelakone sang Guru, Sleman 2009)

Kawruh

Ragam basa : Maneka warna  utawa undha-usuking basa tuladhane  ngoko, krama, krama inggil

Lelewaning basa (gaya bahasa) basa kang digawe supaya saya endah nengsemake ati.

Tuladha lelewaning basa utawa gaya bahasa

1. Paralelisme

Yaiku  gaya bahasa nadhesake sing wujude mbaleni tembung ana ing sawijining ukara.

Tuladha : Yen kowe ngundang, aku ya bakal teka

2. Antitesis

Yaiku gaya bahasa sing migunakake tembung kang tegese kosok balen.

Tuladha : Sugih mlarat, enom tuwa, gedhe cilik, kabeh tumplek bleg ing lapangan.
3. Reptisi ngambali utawa mbaleni tembung kang dianggep penting.

Tuladha : Dieling-eling sesuk kabeh kudu nggawa kaos, kudu nggawa kaos!

4. Epizeuksis

Yaiku tembung kang dianggep penting dibolan baleni.

Tuladha : Awake dhewe kudu mikir,mikir, mikir lan mikir kanthi tenanan.

5. Anafora

Yaiku ambalan tembung ana ing saben larik.

Tuladha : Apa kowe arep mulih, apa kowe arep turu kene, apa  kowe arep lunga aku ora nggagas.

Pituduh

Apa cerkak  wis kok waca nganti tutug?  Apa wis kok tandhani ukara-ukara kang wigati?

Yen uwis garapen gladhen ngisor iki tulisen ing buku tugas!

GLADHEN

No	Pitakonan	Wangsulan	Ukara kang Nyengkuyung
1.	Ragam basa apa wae kang kang ana ing cerkak?
2.	Gaya basa utawa lelewane basa apa wae kang ana ing cerkak?
3.	Ajaran budi pekerti apa waekang ana ing cerkak?

Dhiskusi

Gawea kelompok! Saben kelompok bocah 5-6. Sawise iku tlitinen maneh gladhen  ing ndhuwur banjur rembugen karo kancamu supaya luwih manteb. Yen wis rampung banjur rembugen sakelas. Saben kelompok bisa ngandharake panemune ing ngarep kelas. Yen wus sarujuk kabeh tulisen asile ing buku tugas!

Tugas

Goleka cerkak, banjur golekana ragam basa kang digunake, gaya basa utawa lelewaning basa lan ajaran budi pekertine banjur tulisen ing buku tugas!

Materi Wulangan Basa Jawa kelas IX (2)

Micara

A.    Micara

Kompetensi dasar

1.1.      Praktik membaca cerkak dengan baik

Indikator

2.1.1. Mampu membaca cerkak dengan intonasi yang baik

2.1.2. Mampu membaca  dengan memperhatikan tanda baca dengan tepat.

2.1.3. Mampu membaca dengan  penuh penhayatan.

Maca cerkak  iku miturut Suwardi (2008) ana rong werna. 1) Maca cerkak biasa, tegese maca ing sajroning ati utawa  dilisanke nanging ora nganggo rasa. Maca biasa iku  maksude kanggo mangerteni isine crita. 2) Maca nganggo rasa lan ekspresi. Maca iki luwih nengenake kaendahan ya kaendahane crita lan uga kaendahan maca. Kaangkah  sing padha krungu lan nonton padha seneng utawa bisa ngrasakake isine crita.  Anggone maca bisa wong loro utawa luwih. Nah ing wulangan iki mengko bakal ngrembug kepriye carane maca cerkak kang becik nganggo rasa lan ekspresi.

Pituduh

1.   Salah siji siswa nyoba maca pethikan cerkak nganggo rasa lan ekspresi.

2.   Siswa liyane nggatekake banjur menehi panemu piye kancane anggone maca.   

     Luwih cetha bisa nggunakake table.

Pethikan cerkak ing ngisor iki wacanen nganggo rasa lan ekspresi!

1.         Dina candake, langit mendhung. Dalan dalan isih teles. Ing papan-papan legokan banyu katon isih ngembong. Udan bengi mau sajake rada deres. Banyu-banyu udan kang ana ing godhong isih padha netes. Kaya luh kang netes saka mripate mboke Indra kang bola-bali diusapi ngaggo kacu kumal.

”Estu Bu kula boten mangertos, menawi anak kula ngaten menika, lha wong menawi enjing nggih  pamitipun nggih sekolah, nggih sragam Bu, malah inggih nyuwun sangu barang Bu.! Mbok Indra crita ndrindhil.

”Inggih Bu kula mangertos, nanging yektosipun makaten Indra sampun gangsal dinten boten mlebet tanpa katrangan. Kamangka, kalih minggu malih sampun UNAS, la miturut data Indra dereng nate lulus saben wonten latihan ujian. Menika rak mrihatosaken, mila Ibu kula aturi rawuh mriki supados mangertosi dhodhok selehipun kadadosan menika.” Bu weni njlentrehake kahanan. Swasana ing njaba saya peteng merga mendhunge saya kandel malah banjur grimis. Banyu udan kang netes saka gegodhongan saya akeh kaya luhe Mboke Indra kang ora bisa kabendung mrebes mili dleweran neng pipine.

2.         Hawa adhem njekut. Nanging, ora mangkono swasana ing omahe Indra. Hawane krasa panas.

”Lha kowe ki kok ngapusi barang ta Ndra karepmu ki kepriye? Pamitmu jare sekolah ning nyatane kowe ora tekan sekolahan. Simbok isin to le dipanggil neng sekolahan. Simbok isin  Hara saiki dak takon ora sekolah ki kowe lunga nyang ngendi?” Mbok Indra ngedrel takon.

”Dolan” Indra wangsulan cekak aos karo ethok-ethok bikut ndandani montore. Slebor ngarep benthet entuk pojokan gardu wingi awan.

”Dolan…dolan neng ngendi?” Mboke Indra takon maneh.

”Dolan  ya dolan.” Indra wangsulan karo mecucu.

”Ndra ngendikane Bu Guru ujian kari rong minggu yen kowe nganti ora sinau tenanan ya ora bisa lulus.” Mboke Indra ngelingake

”Walah Mbok, sinau ya ra lulus,ora sinau ya ro lulus, padha wae. Aku metu wae Mbok saka sekolah!” Indra ngadeg ngukuti kunci-kunci. Kabeh diuncalake ing kotak. Swarane pating krompyang.

”Metu….metu piye ta Ndra mung kurang rong mingggu  Ndra.” Mboke Indra nyuwara rada seru.

”Metu ya, metu mbok aku wegah sekolah meneh. Aku ora bisa lulus. Kanca-kanca wis kandha,  Guru-guru ya ngono.” Indra wangsulan seru karo mlaku metu nlesep petenging wengi.

Mboke Indra njegreg. Napase ngangsur-angsur. Dumadakan panyawange kumepyur banjur pet. Kabeh peteng.

Tabel

No	Maca	Biasa	Nganggo rasa lan ekspresi
1.	Paragraf 1
2.	Paragraf 2
3.	Paragraf 1
4.	Paragraf 2
	………………….
	………………….

Kawruh

Sadurunge maca cerkak ana ngarep kelas utawa nalika pentas , lomba lan liya-liyane para siswa kudu nggatekake bab-bab ing ngisor iki:

1.      Olah vokal           : latihan ngucapke swara kanthi cetha lan bener , o apa a, e apa e, th apa t lan sapanunggalane.  Uga kudu bisa seru, ora nganggo ambegan dhadha nanging ambegan weteng. Iki perlu digatekake tenan supaya suwara bisa gandhang, lan duwe daya (power). Tanda wacan uga kudu digatekake koma apa titik kudu ditamatate tenanan.

2.      Intonasi suwara (lagu)  tegese anggone maca kudu mangerteni kapan kudu diwaca seru, alon, banter, rindhik, lan sapiturute. Saumpama ing cerkak ana dhialoge dadi bisa katon cetha lan kepenak dirungokake.

3.      Wirasa tegese nalika maca cerkak kudu bisa mangerteni watak lan sesipatane paraga kang ana ing crita, dadi anggone maca kudu trep, apa nesu, apa sedhih, mangkel, ngrintih lan liya-liyane

4.      Ekspresi tegese maca cerkak kudu mantep saka ati tenan. Bisa ngrasakake tenan isine crita kang diwaca. Kanthi mangkono sing pada nonton bisa saya cetha anggone mangerteni isine cerkak.

5.      Obah mosik tegese obahe perangane awak  kudu trep karo makna lan rasa tembung kang kawaca.

6.      Sarana tegese kudu nggatekake piranti liyane umpamane teks kang diwaca kudu cetha. Ngaggo microfon apa ora, banjur sandhangane kudu pantes lan trep. Iku kabeh kudu digatekake.

Gladhen

1.  Salah Siji  siswa maca pethikan cerkak kanthi rasa lan ekspresi kang becik.
2. Siswa liyane mbiji nganggo tabel kaya ngisor iki!

No	Maca	Apik	Sedhengan	Durung apik
1.	Paragraf 1
2.	Paragraf 2
3.	Paragraf1

Dhiskusi

Pituduh

Sawise mbiji kancamu maca pethikan cerkak banjur rembugen karo kanca-kancamu kabeh, kepriye maca cerkak kang becik.  Luwih prayoga gawenan  kelompok  luwih dhisik. Asile rembugan tulisen neng buku tugas!

Tugas

Goleka cerkak, bajur wacanen kanthi rasa lan ekspresi.  Latihan maca becike ing ngarep kaca  supaya bisa luwih becik.

Materi Wulangan Basa Jawa Kelas IX (1)

Nyemak Cerkak

A.    Nyemak

Kompetensi dasar

1.1.Menanggapi cerkak kegiatan di sekolah

Indikator

1.1.1.      Menyebutkan isi cerkak.

1.1.2.      Menyebutkan tema cerkak.

1.1.3.      Menyebutkan  watak tokoh dalam cerkak.

1.1.4.      Menyebutkan alur cerkak.

1.1.5.      Menyebutkan latar cerkak.

Apa para siswa wis tau maca cerkak? Cerkak cekakan saka crita cekak. Nanging cerkak dudu crita sing dicekak. Cerkak bisa komplit lan mbulet. Ing basa Indonesia istilahe diarani cerpen. Cerkak salah sijine karya sastra Jawa kang prasaja. Wujude gancaran (prosa). Dene cerkak sing becik iku duwe titikan mangkene : 1) Ngemot teges utawa makna utawa manfaat. 2) Kenthel utawa mentes utawa padhet. 3)  proses nulis becike figurative. 4) tataran sabanjure eskalatif. Ing cerkak ana perangan kang disebut unsur intrinsik lan unsur ekstrinsik. Unsur intringsik iku kayata tema, tokoh, latar, lan alur. Nah ana ing wulangan iki samengko bakal nggladhi para siswa supaya bisa nemokake  tema, tokoh, latar  lan alur kang ana ing cerkak.

 

Pituduh

1.      Salah siji siswa maca cerkak kanthi swara kang seru.

2.      Siswa liyane nyemak, banjur nyoba nggoleki tema, ,tokoh, latar lan alur  kang ana ing cerkak.

3.      Siswa nyathet asile nggoleki unsur intrinsic saka cerkak “Peteng”.

Cerkak “Peteng” iki wacanen kanthi swara kang seru

Peteng

Indra lagi asyik ngelapi sepedah montore. Kabeh diresiki ora ana kang kliwatan. Sela-selaning ruji uga ora keri. Tangan kiwane nyemproti nganggo cairan pengkilap logam. Tangan tengene banjur ibut nggosoki nganggo suwekan kaos tilas sragam bal-balane, bola-bali digosok. Indra mesam-mesem. Dheweke ngilo ing slebor montore kang kincling meling-meling. Wayangane pancen katon cetha nanging wujude ya pating plethot urut karo wujude slebor montor. Sirahe Indra dadi dawa. Lucu.

“Wis jam setengah pitu Ndra, ndang mangkat mengko telat!” Simboke Indra ngelingake karo madhahi tela pohung ana ing bagor. Sedyane arep digawa menyang pasar.

“Hemm… iki ya wis arep mangkat, njaluk sangune Mbok!” Indra wangsulan karo ngadeg nguncalake gombal suwekan ana pojokan.

“Kae anane mung limang ewu, aku  lagi arep adol tela iki ana pasar, muga-muga wae wae mengko laangsung didhuwiti.” Wangsulane Mboke Indra karo ubat-ubet  naleni bagor isi tela pohung.

“Ming mang ewu, entek nggo tuku bensin Mbok…..” Indra mecucu.

Ora let suwe Indra wis nyangklong tas ireng lecek. Ing pinggir ana gambar tengkorake. Motor banjur distater, ora suwe Indra banjur nggeblas. Ibune gedhek-gedhek karo unjal ambegan.

Thet…thet….thet …. Swara bel sekolah tandha mlebu wis muni. Swarane seru ngeget-ngegeti. Ngalahake swarane bocah kang padha pating brengok ing latar sekolah.  Bareng krungu swara bel banjur pada baris urut ing ngarep kelase dhewe-dhewe. Jenenge bocah,  wis baris  ya isih kober gojegan, geret-geretan. Siswa lanang-lanang ana saperangan kang pancen rada nyebahi. Bocah-bocah mau lagi gelem anteng nalika weruh bapak ibu guru wis metu saka ruang guru tumuju ing kelas.

”Sugeng engjing para siswa” BuWeni guru telas telu paring salam.

Sugeng enjing Bu…! Para Siswa wangsulan.

”Sapa sing ora mlebu dina iki?” Bu Weni mbacutke pitakon.

”Indra …. Bu, pun gangsal dinten!” Jatmika ketua kelas atur wangsulan.

”Apa ana sing ngerti neng ngendi Indra kok wis limang dina ora mlebu.” Pitakone Bu Weni meneh.

”Esti niku sing ngertos Bu!” Bagiyo celathu.

”Boten ding Bu, kula boten ngertos.” Esti  bocah wadon lemu ginuk-ginuk gage nrambul matur gurune. Kanca-kancane ger-geran.

”Wis-wis aja mbeda kanca ta ora becik. Ya wis mengko dak rembugan karo guru BP.” Bu Weni ngendika. Wulangan banjur diwiwiti. Bocah-bocah banjur padha meneng ngatekake piwulange Bu Weni, guru ayu tur pinter idholane bocah-bocah.

Dina candake, langit mendhung. Dalan dalan isih teles. Ing papan-papan legokan banyu katon isih ngembong. Udan bengi mau sajake rada deres. Banyu-banyu udan kang ana ing godhong isih padha netes. Kaya luh kang netes saka mripate mboke Indra kang bola-bali diusapi ngaggo kacu kumal.

”Estu Bu kula boten mangertos, menawi anak kula ngaten menika, lha wong menawi enjing nggih  pamitipun nggih sekolah, nggih sragam Bu, malah inggih nyuwun sangu barang Bu.! Mbok Indra crita ndrindhil.

”Inggih Bu kula mangertos, nanging yektosipun makaten Indra sampun gangsal dinten boten mlebet tanpa katrangan. Kamangka, kalih minggu malih sampun UNAS, la miturut data Indra dereng nate lulus saben wonten latihan ujian. Menika rak mrihatosaken, mila Ibu kula aturi rawuh mriki supados mangertosi dhodhok selehipun kadadosan menika.” Bu weni njlentrehake kahanan. Swasana ing njaba saya peteng merga mendhunge saya kandel malah banjur grimis. Banyu udan kang netes saka gegodhongan saya akeh kaya luhe Mboke Indra kang ora bisa kabendung mrebes mili dleweran neng pipine.

Wengi saya peteng. Kahanan sepi nyenyet. Walang-walang kang biasane muni pada meneng. Kaya –kaya melu rumangsa wegah arep pada gojegan. Wong ing Desa kemiri ya desane Indra padha milih kemul sarung sinambi nonton televise. Gardu sing biasane ger-geran  uga sepi nyenyet, kaya kuburan.

Hawa adhem njekut. Nanging, ora mangkono swasana ing omahe Indra. Hawane krasa panas.

”Lha kowe ki kok ngapusi barang ta Ndra karepmu ki kepriye? Pamitmu jare sekolah ning nyatane kowe ora tekan sekolahan. Simbok isin to le dipanggil neng sekolahan. Simbok isin  Hara saiki dak takon ora sekolah ki kowe lunga nyang ngendi?” Mbok Indra ngedrel takon.

”Dolan” Indra wangsulan cekak aos karo ethok-ethok bikut ndandani montore. Slebor ngarep benthet entuk pojokan gardu wingi awan.

”Dolan…dolan neng ngendi?” Mboke Indra takon maneh.

”Dolan  ya dolan.” Indra wangsulan karo mecucu.

”Ndra ngendikane Bu Guru ujian kari rong minggu yen kowe nganti ora sinau tenanan ya ora bisa lulus.” Mboke Indra ngelingake

”Walah Mbok, sinau ya ra lulus,ora sinau ya ro lulus, padha wae. Aku metu wae Mbok saka sekolah!” Indra ngadeg ngukuti kunci-kunci. Kabeh diuncalake ing kotak. Swarane pating krompyang.

”Metu….metu piye ta Ndra mung kurang rong mingggu  Ndra.” Mboke Indra nyuwara rada seru.

”Metu ya, metu mbok aku wegah sekolah meneh. Aku ora bisa lulus. Kanca-kanca wis kandha,  Guru-guru ya ngono.” Indra wangsulan seru karo mlaku metu nlesep petenging wengi.

Mboke Indra njegreg. Napase ngangsur-angsur. Dumadakan panyawange kumepyur banjur pet. Kabeh peteng.

                                                                                                Dening S. Yadi.

            Kepriye rasamu sawise maca cerkak mau? Apa kowe wis bisa nemokake tema, para paraga ,latar (setting), lan  alur  kang ana ing cerkak mau.

Luwih cethane mangkene.

Tema yaiku makna utawa gagasan dasar umum sawijining crita. Tema iki bisa    dimangerteni yen wis maca  critane  nganti tutug tliti lan premati.

Tokoh yaiku paraga kang ana ing sajroning crita. Tokoh utawa paraga iki bisa dibedakake antarane, paraga antagonis kang umum digambarake paraga kang duwe watak ala. Paraga protagonis yaiku paraga kang duwe watak lan sipat kang becik kang nyocoki karo kekarepane awake dhewe nalika maca crita. Ana uga paraga kang ana ing tengah-tengah  kang kasebut tritagonis.

 Latar utawa setting sawijining perangane karya satra kang nuduhake papan yaiku gambaran papan dumadine lelakon ing crita,   Wektu yaiku  gambaran-gambaran kapan dumadine lelakon ing crita lan kahanan utawa swasana yaiku gambaran kahanane nalika dumadine lelakon ing crita.

Alur utawa plot yaiku lakuning crita  saka wiwitan nganti tekan rampung.

Gladhen

 Cerkak asesirah ”Peteng” wacanen maneh kanthi tliti lan premati banjur golekana tema, tokoh, latar, lan alure banjur tulisen ing tabel iki

no	Perangan Instrinsik	Buktine ing wacan
1	Tema
2	Tokoh protagonis
3	Tokoh antagonis
4	Tokoh tritagonis
5	Latar papan
6	Latar wektu
7	Latar swasana utawa kahanan masyarakat
8	Alur  crita

Pituduh

1. Wacanen kanthi titi lan premati  cerkak kanthi irah-irahan ”Peteng.”
2. Cocokna karo tabel ing ndhuwur nganti  kowe bisa nemokake bukti ing sajroning crita.

Dhiskusi

Sawise tema, tokoh, latar lan alur lan bukti-buktine wis ketemu banjur rembugen bebarengan  karo kancamu, mbok menawa ana panemu kang seje. Rembugen lan tlitinen bareng-bareng banjur  asile rembugan tulisen ing buku tugas. Yen ana panemu kang luput bisa dibenerake yen ana kang kurang bisa ditambahi.

Tugas

Goleka  cerkak ing majalah utawa kalawarti banjur wacanen kanthi premati! Golekana tema, tokoh, latar lan alure uga bukti-buktine ing jroning crita,tulisen ing buku tugas.

Kethoken cerkak  anggonmu golek mau banjur tempelna ana ing buku tugas!

PROFIL

Kula Suparyadi anakipun tiyang buruh saking wewengkon Godean Sleman. lahir 39 tahun kepengker  tanggal 18 Maret 1973. Wonten ing wekdal menika nyobi damel blog ing pangangkah saged kinarya ngudhar gagasan saha pados mitra patepangan. Wiwit alit kula sampun kulina gesang ngrekaos. Lara lapa gesang wonten dhusun dhasar keluarga kula kalebet keluarga ingkang kekirangan. Sanajanta makaten kula tansah ngujukaken puji syukur wonten ngarsanipun Allah sayektinipun kula anmung wayang saumpaminipun sampun wonten ingkang murba lan masesa. Dados kula nglenggana sedaya pancen kedah makaten. Mugi sedaya kala wau saged kinarya sarana nyaket wonten ngarsanipun Pangeran ingkang maha welas lan asih ingkang tuhu ngregem jiwa raga kula dalasan bum langit saisinipun.
Para kadang Bloger, wiwt alit kula sekolah wonten dhusun SD Muhammadiyah Ambarketawang VI  ing Prenggan Sidokarta Godean Sleman. SMP inggih Muhammadiyah lajeng mlebet SPG Negeri 3 Yogyakarta. lulus SPG tahun 1991 lajeng wiyata bakti wonten ing SD wewengkon Wonosobo Jawa Tengah. Tahun 1992 nyobi ndaftar wonten ing IKIP yOgyakarta Jurusan basa Inggris kaliyan Basa Jawa. eeee ndilalah ketampi wonten jurusan basa Jawa. Lajeng kalampahan kuliyah nwonten IKIP Yogyakarta jurusan basa daerah program studi Basa Jawa. Sadangunipun kuliah mlebet ugi wonten ing unit kegiatan mahasiswa. Kula ndherek kalih. Ingkang setunggal kula tumut UKM Pencak Silat jer wiwit alit kula sampun remen dhateng budaya menika. Setunggalipun kula tumut Kamasetra (keluarga Mahasiswa pecinta seni tradisi). Wonten ing  UKM silat wiwit mlebet dados mahasiswa ngantos dumugi sampun lulus tasih sempulur sesambetan kaliyan kanca-kanca UKM.  Dene wonten ing kamasetra ingkang suda awit winatesipun wekdal. Saking UKM silat menika kula pikantuk pengalaman ingkang kahah sanget kalebet saget nganglang jagat saindengan nusa Jawa  Sumatra Kalimanta. Sedaya inggih namung kabekta saking raos remen dhtaeng budaya menika ngatos dumugi samenika kula mbiyantu IPSI Kabupten Sleman minangka Ketua Harian.
Saking UKM  kama setra  kula pikantuk sangu babgan budaya tradisional Jawa, kethoprak mliginipun. Ndherek pentas lumayan kaping katha. Tasih kula enget rikala semanten pentas sareng kaliyan mas Shodiq, Mas aris, Mas Stefanus (KRT Dalijo Rengga Wacana) Mas Tarmin, mas Slamet Nugroho, Mas daryanto pengrawit lan sanes-sanesipun.
Samenika kula kadhawahan sampur dados guru basa Jawa wonten ing SMP N 2 Pakem. dumugi wekdal menika sampun meh 12 tahun. Ewa semanten seserepan tasih kirang, cubluk ing pangertosan, dereng wanuh bab tata krama  unggah-ungguh lan sastra. Wwiwit tahun 2006 kadhawuhan nlampahaken rodhaning MGMP Basa Jawa Kabupaten Sleman  dumugi samenika sampun tigang periode. Kula nglenggana dereng saged kasil majengaken MGMP basa Jawa ing Sleman awit saking menika kanthi  andhap asoring manah kula nyuwun pangapunten kaliyan kanca-kanca guru basa Jawa ing wewengkon Sleman sayektos kula dereng saged ngladosi bapak ibu sedaya kanthi sae.
Latihan kula cekapaken semanten. matur nuwun awit kawigatosanipun, benjang kla sambet malih.